Για άλλη μια φορά θα γιορτάσουμε και φέτος την Παγκόσμια Ημέρα για το Νερό (22/3), με αναφορές στην αδιαμφισβήτητη και ανυπολόγιστη αξία του.
Ένας άρρηκτος δεσμός ζωής συνδέει τον άνθρωπο με το νερό!
Το νερό αποτελεί ζωτικό στοιχείο για την επιβίωση του ανθρώπου και τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος.
Η πρόσβαση σε επαρκές, ασφαλές, καθαρό πόσιμο νερό, είναι στοιχείο απαραίτητο για τη ζωή και την υγεία και αυτό αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα του ανθρώπου !
Το νερό, φυσικός και περιβαλλοντικός πόρος, είναι δημόσιο αγαθό.
Υπερβαίνει την έννοια της ιδιοκτησίας και η δημόσια διαχείρισή του αποτελεί τον μόνο ενδεδειγμένο τρόπο και την απαραίτητη προϋπόθεση για την αποδοτικότερη χρήση και την προστασία του.
Η ελεύθερη πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό είναι δικαίωμα όλων των έμβιων όντων, απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβίωσή τους. Αν και για να φτάσει ασφαλές στις βρύσες μας απαιτούνται σημαντικά κόστη για την επεξεργασία, μεταφορά και διανομή του, δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται ως ένας ακόμα οικονομικός πόρος.
Στον "ανεπτυγμένο" κόσμο, στον οποίο ανήκει και η χώρα μας, νέα φράγματα χτίζονται για να ικανοποιήσουν τις ακόρεστες ανάγκες μας, καταστρέφοντας τους τελευταίους εναπομείναντες υγροβιότοπους.
Βιομηχανικές και άλλες δραστηριότητες απορρίπτουν ανεξέλεγκτα επικίνδυνα υγρά και στερεά απόβλητα στο οικοσύστημα ανατρέποντας τις φυσικές ισορροπίες και θέτοντας σε κίνδυνο ολόκληρους πληθυσμούς.
Σε μια εποχή που το νερό αποτελεί ζωτικό στοιχείο για την επιβίωση του ανθρώπου και τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος, η Ελλάδα μολύνει τα νερά της και καταστρέφει τους τελευταίους εναπομείναντες υγροβιότοπους.
Χημικά, φυτοφάρμακα, τοξικά απόβλητα και νιτρικά καταλήγουν στα υπόγεια ύδατα και υποθηκεύουν το μέλλον των παιδιών μας, σε περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί ευαίσθητες περιβαλλοντικά και προστατεύονται από τη Συνθήκη Ραμσάρ, όπως οι κάμποι Ημαθίας, Θεσσαλονίκης και Πέλλας, η λίμνη Κορώνεια και η Κερκίνη, η Μικρή και η Μεγάλη Πρέσπα, ο Θεσσαλικός κάμπος κ.α..
Ωστόσο, το πρόβλημα του νερού είναι, στις μέρες μας πολύ μεγαλύτερο απ’ όσο νομίζουμε.
Εκτός του ποσοτικού προβλήματος που σύντομα θα αποτελέσει το μείζον περιβαλλοντικό ζήτημα υπάρχει και ένα έντονο ποιοτικό πρόβλημα κυρίως σε τοπικό επίπεδο.
Παράδειγμα τραγικό, ο Ασωπός ! Και δυστυχώς όχι μόνο !
Στην Εύβοια, στη Βόρεια και Ανατολική Αττική, στη Θεσσαλία, στην Αργολίδα, στην Κοζάνη και Πτολεμαϊδα και αλλού ... όλο και περισσότεροι πολίτες δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό και κινδυνεύει πλέον η δημόσια υγεία.
Δεκαετίες άναρχης "ανάπτυξης", με βιομηχανίες να ρυπαίνουν ανεξέλεγκτα, με πλημμελείς ή "ελεγχόμενους" ελέγχους, ίσως και με ακατάλληλο υπέδαφος σε ορισμένες περιοχές που όμως έπρεπε να είχε εντοπισθεί πριν τις υδροληψίες.
Η οικολογική κατάταξη των ποταμών είναι από μέτρια μέχρι κακή, σε ποσοστό 52,32%, σε αντίθεση με αυτήν των παράκτιων περιοχών, όπου το ποσοστό αυτό πέφτει στο 16,31%.
Τα υπόγεια ύδατα στη χώρα μας συγκεντρώνουν νιτρικά σε μεγάλο ποσοστό.
Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα δεδομένα (του 2008), σε ποσοστό περίπου 20% παρατηρείται υπέρβαση του ορίου των 50 mg/l NO3. Σε ένα άλλο ποσοστό, περί το 20%, η συγκέντρωση νιτρικών βρίσκεται μεταξύ 25 και 50 mg/l NO3, ενώ στο υπόλοιπο 60% η συγκέντρωση νιτρικών είναι μικρότερη των 25 mg/l NO3.
Χαρακτηριστικό είναι ότι το 10% της Επικράτειας έχει χωριστεί σε ζώνες χαρακτηρισμένες ως ευπρόσβλητες σε νιτρορρύπανση (κάμποι Ημαθίας, Θεσσαλονίκης και Πέλλας, λεκάνη Στρυμόνα, θεσσαλικός κάμπος, Κωπαΐδα κλπ.).
Ευπρόσβλητες σε νιτρορρύπανση εξετάζεται να χαρακτηριστούν οι λεκάνες απορροής των λιμνών Κερκίνης, Βιστονίδας, Δοϊράνης, Βεγορίτιδας, Χειμαδίτιδας, Ζάζαρης και Καστοριάς, όπως και οι λεκάνες απορροής των ποταμών Εβρου, Αγγίτη, Χρυσορρόη, Κομψάτου και Δυτικού Παραποτάμου.
Τοξικά, όπως μόλυβδος, νικέλιο και υδράργυρος, είναι οι ουσίες από τις οποίες κινδυνεύουν μεγάλες λίμνες της Ελλάδας, μερικές από τις οποίες έχουν χαρακτηριστεί και ιδιαίτερου περιβαλλοντικού κάλλους.
Ειδικότερα, έχει παρατηρηθεί υπέρβαση σε:
- Νικέλιο σε 10 περιοχές Αλιάκμονας, λίμνες Κορώνεια, Βόλβη, Βιστονίδα, Μαραθώνα, λεκάνη Πτολεμαΐδας, Νέστος, λίμνη Καστρακίου, Σπερχειός και Κομψάτος.
- Μόλυβδο σε 20 περιοχές: Αλιάκμονας, Μεγάλη και Μικρή Πρέσπα, Κορώνεια, λίμνη Αμβρακία, λίμνη Πολυφύτου, λεκάνη Πτολεμαΐδας, Βεγορίτιδα, λίμνες Πετρών και Οζερός, Έβρος, Ερυθροπόταμος, Αρδας, Χείμαρρος Λουτρού, Νέστος, Λισσός, Κομψάτος, Φρ. Βοζβοζή και Βιστονίδα.
Ως εκ τούτου απαιτείται ένα εθνικό στρατηγικό σχέδιο ολοκληρωμένης διαχείρισης, που θα στοχεύει στη διατήρηση, ανάπτυξη και επίτευξη της καλής κατάστασης όλων των υδάτινων σωμάτων της χώρας, σύμφωνα με τις κατευθύνσεις της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα (ΟΠΥ), εξασφαλίζοντας παράλληλα τη σύγχρονη ελεύθερη πρόσβαση στο νερό από όλους. Και το σχέδιο αυτό θα πρέπει να προκύψει μέσα από εξαντλητικές και ουσιαστικές διαβουλεύσεις με όλους τους φορείς και τους πολίτες με στόχο:
- την αποτροπή της περαιτέρω επιδείνωσης της ποιότητας των υδάτων.
- την προστασία και βελτίωση της κατάστασης των υδάτινων οικοσυστημάτων
- την προώθηση της βιώσιμης χρήσης του νερού μέσω μακροπρόθεσμης προστασίας των διαθέσιμων υδατικών πόρων
- τη διασφάλιση της προοδευτικής μείωσης της ρύπανσης των υπογείων υδάτων και η αποτροπή της περαιτέρω μόλυνσής τους
Η Ειδική Γραμματεία Υδάτων (ΕΓΥ) του ΥΠΕΚΑ, που επιφορτίστηκε με την κατάρτιση των προβλεπόμενων από την ΟΠΥ Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών (ΣΔΛΑΠ) ξεκίνησε τις διαδικασίες το 2010, αν και ο αρχικός στόχος βάσει της ΟΠΥ ήταν τα σχέδια αυτά να είναι έτοιμα το 2009. Μέχρι σήμερα έχουν ολοκληρωθεί οι μελέτες για τα 10 μόλις από τα 14 Υδατικά Διαμερίσματα.
Πέραν των σημαντικών αυτών καθυστερήσεων, επί της ουσίας, τα σχέδια δεν κατάφεραν να συγκεντρώσουν ποιοτική πρωτογενή πληροφορία, ελλείψει εθνικού δικτύου παρακολούθησης υδάτων, το οποίο ξεκίνησε να λειτουργεί μόλις το 2012, με αποτέλεσμα τα στοιχεία να είναι ελλιπή και αποσπασματικά και τα προτεινόμενα μέτρα σε αρκετές περιπτώσεις ατεκμηρίωτα.
Το Εθνικό Συμβούλιο Υδάτων συνεδρίασε για πρώτη φορά το Φεβρουάριο του 2013, σε μια ενημερωτικού τύπου ημερίδα, με σαφώς υποβαθμισμένο ακόμα και το γνωμοδοτικό ρόλο που ορίζει ο νόμος.
Επιπλέον, αν και η δημόσια διαβούλευση που πραγματοποιήθηκε ήταν πρωτοφανής για τα ελληνικά δεδομένα, εντούτοις, εκ του αποτελέσματος, δεν επιτεύχθηκε ουσιαστική εμπλοκή των φορέων και των πολιτών, ούτως ώστε να υπάρξει ουσιαστική συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων και στην εφαρμογή των μέτρων που προβλέπονται.
Παραμένουν αποσπασματικές και ελλιπείς οι πρωτοβουλίες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης πολιτών και φορέων όσον αφορά στην προώθηση ή και αντιμετώπιση:
- της εξοικονόμησης και της μη εκμετάλλευση εναλλακτικών πηγών νερού (αξιοποίηση βρόχινου νερού, της επαναχρησιμοποίηση γκρίζων νερών και επεξεργασμένων λυμάτων από βιολογικούς καθαρισμούς),
- ζητημάτων διαρροών στα δίκτυα (αστικά και αρδευτικά),
- των ανεξέλεγκτων γεωτρήσεων,
- της ζημιάς από τις υδροβόρες καλλιέργειες και τις ανορθολογικές αρδευτικές πρακτικές,
- κλπ.
Επιπλέον, παραβλέπονται πλήρως οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, που προβλέπεται ότι θα επιδράσουν αρνητικά στον τομέα των υδάτινων πόρων σε όλη τη Μεσόγειο, και φυσικά και στην Ελλάδα, γεγονός που αποδεικνύει την έλλειψη πολιτικής βούλησης να ληφθούν οι αναγκαίες πρωτοβουλίες και να ανοίξει ένας γόνιμος και εποικοδομητικός διάλογος για τη ορθολογική και βιώσιμη διαχείριση του πολύτιμου αυτού φυσικού πόρου.
Είναι σαφές ότι χωρίς την εφαρμογή ουσιαστικών συμμετοχικών διαδικασιών με την ενεργό συμμετοχή όλων των φορέων και των χρηστών του νερού σε όλα τα επίπεδα λήψης των αποφάσεων, δεν μπορούν να υπάρξουν θεαματικές αλλαγές στη σημερινή κατάσταση.
Η αύξηση όμως της ετοιμότητας των χρηστών απαιτεί ενημερωμένους πολίτες και φορείς, και άρα σημαντικές αλλαγές στο σύστημα εκπαίδευσης, αυξημένη έρευνα, διάδοση των ορθών πληροφοριών και εξασφαλισμένη υποστήριξη από πλευράς της διοίκησης, τοπικής και κεντρικής.
